In de Benelux is een groeiend aantal mensen zich bewust van de overbevolking van ‘De Lage Landen’. Hierboven de covers van een Nederlands en een Belgisch boek. Midden: Pepinster na de ‘waterbom’ van 2021: het soort ‘klimaatrampen’ dat de mensheid meer en meer over zichzelf afroept. (foto jpe)
Overbevolking: Cijfers & Feiten, Gevolgen & Remedies
Op zaterdag 4 augustus 2012 plaatste de webstek van het Links Ecologisch Forum een dossierartikel uit het e-zine De Groene Belg 753 over overbevolking. Het moet in Nederlandstalig België zowat de eerste grondig uitgewerkte tekst over het thema geweest zijn, want de Gentse professor Etienne Vermeersch die veruit de bekendste ‘Vlaamse’ criticus van de overbevolking was en als geen ander, het thema op de kaart gezet heeft, ook via zijn bijdragen in De Groene Belg, werkte zijn visie nooit zo uitgebreid uit op papier.
Anno 2015 koos de Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging ‘overbevolking’ als haar jaarthema en organiseerde HVV enkele gespreksavonden en debatten, waarin ik deel kon nemen nadat het maandblad ‘De Geus’ me eerder al (2010) over het thema aan het woord had gelaten.
Wat later leerden Fons Jena en ik elkaar kennen en op 17/1/2019 hielden we op een klimaatbetoging in Brussel een eerste publiekelijke actie in België pro bevolkingskrimp. (Zie DGB 1648).
Eind 2019 vond er in Nairobi (Kenya) een VN-Wereldbevolkingsconferentie plaats die in de Belgische media totaal doodgezwegen werd. Alleen De Groene Belg berichtte er over op basis van buitenlandse websites. https://www.lef-online.be/index.php/forum/19811-nairobi-november-2019-het-hoe-en-waarom-van-een-door-de-media-dood-gezwegen-vn-bevolkingsconferentie
In 2021 dan kon Fons Jena in 2021 bij de Nederlandse Academische Uitgeverij Eburon het eerste ‘Vlaamse’ boek over de kwestie publiceren: “We zijn met te veel, een pleidooi voor een herbergzame wereld”. De Groene Belg-recensie daarvan en een interview met Fons Jena zijn te vinden bij Uitpers, Pala en LEF. Zie o.a. UitpersEen beklijvend pleidooi ‘voor een herbergzame wereld’
Met nog enkele medestanders, hebben we ondertussen vzw Duurzame Demografie opgericht - www.duurzamedemografie.be - en eind 2022 vond er in Brussel een eerste Europese bijeenkomst van overbevolkingsorganisaties plaats. (Voor een verslag, zie: 12 november 2022: eurASP conferentie in Brussel - MinderMensen.be)
“De wereld lijkt wel in 2 gespleten, de ene helft wil andere helft uitmoorden”
Ondanks al het activisme – onder andere ook van de ‘Birth strikers’: vrouwen die in deze tijden van klimaatontsporing ervoor bedanken om ter wille van de o zo benodigde ‘economische groei’, nog kinderen op Aarde te zetten (DGB 1679) - bleef ze aangroeien, die wereldbevolking. Sinds 2012 van 7 miljard tot 8 miljard in 2022. Ook in België blijft de bevolking stijgen, door de immigratie, en naderen we de 12 miljoen inwoners.
In het decennium na 2012 is de mensenwereld ook niet bepaald een aardiger plek om te leven geworden: na de ‘corona-pandemie’ vanaf eind 2019, kregen we er de oorlog om Oekraïne (2022) en die om Gaza (2023) bij, terwijl ondertussen ook vreselijke burgeroorlogen woeden in o.a. Myanmar, Soedan, Oost-Congo enzoverder. Vandaar de uitspraak van mijn nu 91-jarige moeder: “Waarom moeten we kinderen op de wereld zetten, als het toch is om ze te laten lijden en elkaar te doen vermoorden ?” Een uitspraak die aansluit bij de impressie die schrijver Johan De Boose ventileerde in De Standaard van 28/10/2023: “De wereld lijkt wel in tweeën gespleten, de ene helft wil de andere helft uitmoorden.” https://www.standaard.be/cnt/dmf20231027_96607083
Moeten er dan nog meer exemplaren bijkomen van onze ontwortelde, ontspoorde apensoort ? De mens, die door de Israëlische schrijver Yuval Noah Harari in zijn boek ‘Sapiens’ omschreven werd als “een ecologische seriemoordenaar.” Wat heeft ‘Homo Sapiens’ al niet uitgeroeid aan dieren en planten ! En nog gaat ze door, de ‘6de massa-extinction’. Ondanks ook het verzet van ‘Extinction Rebellion’. Een ecologische verzetsbeweging die echter niet op kan tegen de belangen van oliebedrijven en andere kapitalistische grootmachten die er ook steeds weer in slagen om de internationale klimaattoppen te herleiden tot frustrerende klimaatfloppen.
Kunnen we het kapitalistisch kapot maken van Planeet Aarde niet het best daar saboteren waar dat het meest effectief is: door het systeem de massa’s werkers om winstgevend uit te buiten en de massa’s consumenten om winstgevend vol te proppen, te ontzeggen ?!
Hoog tijd om het dossier-artikel uit 2012 te actualiseren.
Jan-Pieter Everaerts, 2 augustus 2012 – 30 oktober 2023
INHOUD-OVERZICHT
1) De aarde en haar ongelijke menselijke bevolkingsspreiding,
2) We waren lang met weinigen: beknopt overzicht bevolkingsgeschiedenis
3) Overbevolking als begrip
4) Overbevolking: minstens 13 ‘knelpunten’
5) Positieve aspecten van een grote bevolking
6) Wat en wie staan een rationele discussie in de weg ?
7) Een dozijn en meer oplossingen
Nawoord / Persoonlijke motivatie
Addendum: enkele stemmen over overbevolking: Marx & Engels, Albert Einstein, Martin Luther King, Kofi Annan, Michael Parenti, Marleen Temmerman, Jane Goodall, Mieke Vogels
I n l e i d i n g
“There's too many men
Too many people
Making too many problems
And not much love to go 'round
Can't you see
This is a land of confusion?”
Phill Collins
"De systematische vernieling van de natuurlijke bronnen van de Aarde, heeft een punt bereikt waardoor de leefbaarheid van heelder economieën uitgedaagd wordt en de rekening die we aan onze kinderen overmaken, wel eens onmogelijk te betalen kan zijn."
Zo stond het in een studie van het ‘United Nations Environment Program’ (UNEP), getiteld "Global Environment Outlook". De auteurs waarschuwden dat om de ecologische problemen - die in de kern van alle grote beslissingen moeten komen te staan - aan te pakken, men zal moeten raken aan de gevestigde belangen van machtige groepen.
En aan de levenswijze van heel veel mensen. Vooral in het materieel rijke Noorden. Maar leven we alleen maar boven onze stand ? Of leven we vooral met teveel boven onze stand ? Hoe kunnen we het in de toekomst leefbaar houden voor iedereen ? En met hoeveel mogen die 'iedereen' dan nog zijn ? Interesseren dit soort vragen u, dan is dit de tekst die u lezen moet. Een tekst die het resultaat is van jarenlang voor het e-zine De Groene Belg over overbevolking schrijven en met lezers en toehoorders discussiëren.
1) De Aarde en haar ongelijke menselijke bevolkingsspreiding
Planeet Aarde heeft een oppervlakte van 510.072.000 km2. Ca. 71 % daarvan wordt ingenomen door water: oceanen, zeeën, meren enzoverder. Ca. 17 % wordt ingenomen door bergen en woestijnen. Resteert voor menselijke bewoning: ca. 13 %. Door de klimaatveranderingen zal dit percentage de volgende decennia nog gevoelig krimpen.
Omwille van allerlei redenen is de wereldbevolking niet gelijkmatig verspreid maar zit ze vaak geconcentreerd in rivierdelta en langs kusten. Onze eigen Benelux behoort tot de dichtst bewoonde regio's ter wereld.
Met bevolkingsdichtheid bedoelen we het aantal inwoners per oppervlakte (meestal een vierkante kilometer). Het gemiddelde in Nederland was begin 2023, 529 inwoners per vierkante kilometer. In België ligt dat - mede door de Ardennen - een stuk lager. In 2012 lag het op 341,7 inwoners. Op 1 januari 2022 was dat al 377 geworden.
De bevolkingsspreiding is ook per land ongelijk. In België zijn vooral de Brusselse regio en de ‘Vlaamse ruit’ dichtbevolkt. De dichtstbevolkte 'gemeente' van België was anno 2022 Sint-Joost-ten-Node met 23.234 inw./km². Vergelijk daarmee onze dunst bevolkte gemeente: Daverdisse (provincie Luxemburg) telde anno 2022 maar 25 inw./km². Bijna duizend keer minder ! (Voor de kaart van België: zie https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/11/17/in-kaart-bevolkingsdichtheid/ )
Door inwijking steeg de bevolking van België van 10.296.350 in 2001 naar 11.007.020 in 2011. In 2010 was sprake van de sterkste jaarlijkse groei ooit in België. De internationale migratie leverde voor België in 2010 een aangroei op "van 79.448 eenheden." Aldus de Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie.
Maar records zijn er om gebroken te worden. In 2022 nam de Belgische bevolking tegenover 2021 zelfs met 113.549 mensen toe. Al was het zogeheten ‘natuurlijk saldo’ net als in 2021 negatief. Het Laatste Nieuws berichtte dat “met 116.380 overlijdens in 2022 meer landgenoten stierven dan dat er met 113.593 geboren werden (55.509 meisjes en 58.084 jongens). Al sinds 2010 daalt dat geboortecijfer jaar na jaar: vorig jaar waren dat er alweer 4.321 minder.”
Zoals ook Statbel berichtte is “de Belgische bevolkingsgroei uitsluitend toe te schrijven aan de toenemende migratie: minstens 233.629 migranten trokken hier in 2022 officieel in - het merendeel uit Oekraïne. Terwijl omgekeerd 117.085 mensen België verlieten. Dat komt neer op een migranten-aangroei van 116.544, en na een statistische correctie op een uiteindelijke bevolkingstoename met 113.549 in 2022. “
Van de totale bevolking was volgens de Statbel-cijfers van eind 2023 “65,5 procent Belg met Belgische achtergrond, 21 procent Belg met een buitenlandse achtergrond en 13,4 procent een niet-Belg”. “Opvallend: begin 2021 telde ons land nog 67,3 procent Belgen met Belgische achtergrond.” https://statbel.fgov.be/nl/nieuws/kerncijfers-2023
Eerder werd voorspeld dat België in 2050 naar schatting 13 miljoen inwoners zal tellen, maar door de wereldwijde migratie kan dat aantal ook vroeger bereikt worden.
Op nummer 1 in de wereld stond in 2012 nog China met 1.344.413.526 inwoners. Maar in 2022 stak India zijn noordelijke buur voorbij en eind april 2023 waren er al 1.425.775,850 Indiërs. Verwacht wordt dat de groei in India nog zal doorgaan tot de piek van 1,7 miljard mensen in 2064. Met zijn massa veelal laag betaalde en vaak ook Engels sprekende ‘arbeidskrachten’ zal India China ook meer en meer concurrentie aandoen als ‘de werkplaats van de wereld’.
2) We waren lang met weinigen:
beknopt overzicht van de bevolkingsgeschiedenis
Wereldwijd groeit de menselijke bevolking jaarlijks met ongeveer 80 miljoen mensen. Wat een verschil met de periode van voor de landbouwculturen die zo'n 12.000 jaar geleden ontstonden.
Geschat wordt dat van de huidige mens, de ‘Homo Sapiens’ die zo’n 200.000 jaar geleden ontstond, er pas rond 10.000 voor de christelijke tijdrekening, zo'n 1 miljoen exemplaren op aarde rond liepen. Die 'primitieve' mensen voedden zich met jacht en visvangst en het verzamelen van allerlei soorten vruchten, eetbare planten en hun wortels.
Door de ontwikkeling van de landbouw ontstonden er voedseloverschotten en kon de menselijke bevolking beginnen toenemen. In het jaar 1 van onze tijdrekening waren we al met minstens 200 miljoen mensen. Minstens want sommige wetenschappers schatten het aantal mensen destijds op 300 en zelfs 600 miljoen individuen.
Hongersnoden, oorlogen en ziektes zoals de pest, zorgden er de eeuwen nadien wel voor dat de bevolking niet al te snel groeide. Het begin van de kolonisaties leidde tot een scherpe terugval van de wereldbevolking. De uitzwermende Europeanen brachten ziektes mee waar ze zelf tegen bestand waren maar de inheemsen niet. Men schat dat tot 90 % van de 'Indianen' (rond 1500 zo'n 50 tot 100 miljoen mensen) stierf aan ziektes uit de ‘Oude Wereld’ zoals mazelen en griep. Europa legde de wereld zijn wil niet alleen op door zijn superieure vuurkracht, maar ook door zijn hogere immuniteit. Maar die volstond niet altijd tegen de vele tropische ziektes die de Europeanen aantroffen. Naar verluidt – en achteraf berekend - hadden bv. de eerste Belgische missionarissen in Congo een gemiddelde levensverwachting van 8 maanden.
Na de start in de 18de eeuw van de Industriële Revolutie in Groot-Brittannië, begon de Europese bevolking heel snel aan te groeien. Het ging van 163 miljoen in 1740 naar 408 miljoen in 1900. Anno 2023 telt heel Europa 742 miljoen inwoners. In de 27 landen van de Europese Unie waren we op 1/1/2023 met 448 miljoen.
Wereldwijd waren er in 1804 al 1 miljard mensen. Maar pas in de 20ste eeuw steeg de wereldbevolking echt razendsnel. De mijlpalen op een rij: 1927: 2 miljard, 1960: 3 miljard, 1975: 4 miljard, 1987: 5 miljard, 1999: 6 miljard, 2011: 7 miljard, 2022: 8 miljard.
De Verenigde Naties verwachten in 2012 dat we in 2050 met 9,3 miljard mensen zouden zijn. Ondertussen is dat opgetrokken tot 9,7 miljard. In 2100 verwachtte men 10,1 miljard mensen. Nu gaat men uit van een aantal van 10,4 miljard. Of de bevolkingsgroei na 2100 nog door zal gaan, kan niemand voorspellen. https://www.un.org/en/global-issues/population#:~:text=The%20world%20population%20is%20projected,surrounding%20these%20latest%20population%20projections.
Het grootste deel van de toekomstige groei zal plaatsvinden in de zogenaamde ‘Derde Wereld’. Een regio zoals Oost-Europa daarentegen kent nu al verschillende landen waarvan de bevolking aan het krimpen is. In Rusland - het grootste land ter wereld - zou de bevolking kunnen dalen van de huidige 144 miljoen tot 107 miljoen in 2050. Ook in China en Japan daalt de bevolking. In Japan zelfs snel, net als ook in Italië bv., volgens de krant NRC op 28/10/2023, het land met de oudste bevolking in Europa.
Elders in de wereld gaat de bevolkingsgroei verder en gaat die ook gepaard met verstedelijking. In 2000, waren er op aarde 18 ‘mega-steden’ - zoals Tokyo, Seoul, Mexico City, Mumbai, São Paulo en New York City – met bevolkingen van meer dan 10 miljoen inwoners. Groot-Tokyo telde begin 2023 al meer dan 37 miljoen bewoners maar de Chinese ‘Pearl River Delta Metropolitan Area’ stak rond 2015 Groot-Tokyo voorbij als qua bevolking grootste stadsregio ter wereld met toen al 42 miljoen inwoners. In 2023 waren dat er al 55 miljoen.
Rond 2025 telt Azië alleen al 10 ‘hyper-steden’, met 20 miljoen of meer inwoners. Daaronder Jakarta (24,9 miljoen), Dhaka (25 miljoen), Karachi (26,5 miljoen), Shanghai (27 miljoen) en Mumbai (33 miljoen).
Maar Afrika gaat ‘alles slaan’ met rond 2100 meerdere steden met bevolkingen zo groot als nu die van de volkrijkste EU-lidstaat, Duitsland. Kijk even naar die cijfers: Lagos: 88 miljoen; Kinshasa: 84 miljoen; Dar Es Salaam: 74 miljoen; Khartoem: 57 miljoen enz.
De bevolkingsgroei wordt uiteraard niet alleen bepaald door het aantal kinderen dat er geboren wordt, maar ook door betere medische voorzieningen - waardoor minder moeders en kinderen sterven - en door de stijgende levensverwachting. Per land en regio speelt ook de immigratie of emigratie een grote rol. In heel wat Westerse landen zou zonder de inwaartse migratie, de bevolking verkleinen. Ook religieuze factoren zijn van belang omdat in een god gelovende mensen vaker grote gezinnen hebben dan vrijzinnige mensen.
(Voor bevolkingsklokken en -overzichten die – ook per land, per regio, per religie enz. - de groei of krimp aangeven: zie http://www.worldometers.info/world-population/ )
3) Overbevolking als begrip: Relatief én Absoluut
Overbevolking is een begrip om aan te geven dat er te veel exemplaren van een soort wonen in een land, een plaats of op wereldschaal. Zo spreekt men niet alleen van menselijke overbevolking, maar ook van een overbevolking aan bv. olifanten als hun gebied te klein is om alle dieren te voeden.
Elke bevolking - of ze nu dierlijk of menselijk is - heeft nood aan voeding, drinkbaar water, zuivere lucht, ruimte voor bewoning, energievoorziening, ontspanning, rust enzoverder.
Elke bevolking heeft met andere woorden nood aan een leefbare 'biotoop', een 'habitat'. Als een biotoop door overbevolking onleefbaar wordt, resten er twee mogelijkheden: een interne strijd tot de bevolking gedaald is, of uitwijking/migratie.
Rechtse en linkse tegenspraak
De geschiedenis van het denken in termen van overbevolking laat men meestal beginnen met de 18de eeuwse liberaal Thomas Malthus. Maar veel eerder dan Malthus wezen andere denkers - zoals Aristoteles - reeds op de negatieve gevolgen van overbevolking. De prehumanist Petrarca wees het leven in drukbevolkte steden af als ongezond en prees de rust van bos en platteland.
Later ontpopten zowel rechtse als linkse politici zich echter tot voorstanders van snelle bevolkingsgroei. Hitler reikte medailles uit aan moeders van grote gezinnen, de producenten van zijn kanonnenvlees. Ook Stalin en Mao zagen liever een groeiende dan een krimpende bevolking. Het was pas na Mao's dood dat China - in 1979 - de éénkindspolitiek invoerde.
In de 20ste eeuw kreeg het denken over overbevolking zijn huidige ecologische betekenis via de Club van Rome. Niet langer het gebrek aan een rustig leven (Petrarca) of het dreigende tekort van voedsel (Malthus) maar de bedreiging van al het andere en zelfs het menselijke leven, staan nu centraal.
Toch zijn er ook nu nog negationisten. Als je bij Google op 'Overpopulation' zoekt, krijg je vaak titels zoals: 'Overpopulation is a myth'. Bevolkingsprobleem-ontkenners vind je in alle hoeken. Van extreemrechtse groepen die vooral de eigen bevolking snel willen zien aangroeien langs allerlei religieuze bewegingen (katholiek, islamitisch enz.) tot linkse en uiterst linkse ontkenners. Het standpunt van die laatsten kan als volgt worden samengevat: "Veel van de problemen in de wereld, worden veroorzaakt door een wereldwijde onrechtvaardige verdeling van grondstoffen en goederen, die samenhangt met het kapitalisme en het patriarchaat. Nog steeds verbruikt 20 procent van de wereldbevolking - dat zijn vooral mensen in de rijk geworden landen - ongeveer 85 procent van alle wereldbronnen. De ideologie van ‘de overbevolking’ wil de aandacht daarvan afleiden en de verantwoordelijkheid voor de problemen onder meer afschuiven op vluchtelingen en migranten." (http://www.doorbraak.eu/gebladerte/10828f50.htm )
Hoe breed laten we het hangen ? Over omvang en omgang
"Earth Overshoot Day" viel in 2023 reeds op 2 augustus. Op die dag hadden we reeds al de natuurlijke 'opbrengst' uitgeput die de aarde ons jaarlijks leveren kan. Vanaf dan leefden we 'op krediet'. Dit betekent dat we jaar na jaar het vermogen uitputten van de Aarde om ons te voeden, te huisvesten, te ontspannen, van zuurstof te voorzien, ons afval te verwerken enz.
De greep van de mens op Planeet Aarde is nu al zo groot en wereldomvattend, dat men spreekt van een nieuw geologisch tijdperk: het ‘Anthropoceen'. De term werd bedacht door de Nederlandse Nobelprijswinnaar Paul Crutzen. Hij verwijst naar het feit dat er haast geen gebieden op Aarde meer overblijven waar de menselijke invloed niet is doorgedrongen.
Wereldkaart met landen volgens ecologische voetafdruk (2007), Bron: Wikipedia
Wat de discussie over de menselijke overbevolking bemoeilijkt is dat er geen absolute grens kan getrokken worden tussen een "te weinig" aan menselijke bevolking ("onderbevolking") of een "te veel". Veel hangt immers af van de omgang van een bevolking met haar woonomgeving: van de consumptie, de vervuiling, het natuurherstel enzoverder door die bevolking. Kortom: van haar ecologische voetafdruk. Des te zuiniger een bevolking met haar deel van de Aarde omspringt, des te meer mensen er op dat deel en op de Aarde in haar geheel, leven kunnen.
Stel dat we allen een ecologische voetafdruk zouden hebben van een Indiër - 0,89 ‘mondiale hectare’ gemiddeld - dan kunnen we met 15 miljard mensen op aarde leven. Maar als we allen de ecologische voetafdruk van de Amerikanen willen hebben - een gemiddelde van 9,42 - kunnen we maar met 1,5 miljard mensen op aarde leven. De schattingen van het aantal mensen dat de Aarde maximaal 'dragen' kan, lopen dan ook uiteen van 4 tot 16 miljard mensen.
Velen hopen dat we door technologische vooruitgang steeds meer mensen zullen kunnen huisvesten, voeden enzoverder.
Ter linkerzijde wordt er vaak op gewezen dat de kapitalistische uitbuiting van de aarde de grote schuldige is. Onder socialistische regimes zou er van overbevolking geen sprake zijn. De vraag is dan: wanneer wordt Planeet Aarde socialistisch ? En is het niet zo dat ook linkse regeringen - zoals die van China en Cuba - zich inspannen om hun bevolkingsgroei onder controle te houden ?
Allerlei ‘tegenslagen’ kunnen overigens roet in het eten gooien. Vooral de klimaatverandering baart zorgen. Het VN-klimaatpanel voorspelt dat er tegen 2050 wereldwijd 200 miljoen mensen hun land zullen hebben verlaten als gevolg van de klimaatwijziging. "Als de wereldtemperatuur met vier graden stijgt, wordt de veiligheid van de mens en de kwaliteit van het leven bedreigd zoals dat nog nooit gebeurde in onze geschiedenis", stelde professor Pamela McElwee van de Arizona State University eind 2009 reeds. "De verspreiding van de bevolking op de wereldkaart zal helemaal hertekend worden." (...) Als de "temperatuur tegen 2100 met 4 tot 6 % toeneemt, is dat een ramp voor de wereldbevolking, die tegen 2050 al uit 9 miljard mensen zal bestaan. De planeet zal op dat ogenblik nog slechts 1 miljard mensen kunnen verdragen."
Volgt Homo Sapiens het lot van de Neanderthaler ?
Ook kleine menselijke bevolkingen kunnen reeds een grote negatieve invloed uitoefenen. Zo blijken bijvoorbeeld de Amerikaanse ‘Indianen’ lang voor de massale invasie door Europeanen, al diersoorten uitgeroeid te hebben. En de eerste Europeanen van de 'Homo Sapiens' kunnen - met hun kleine aantallen - verantwoordelijk geweest zijn voor het uitroeien van onze neven, de Neanderthalers. Hoe dan ook, voor uitgeroeide soorten is het begrip menselijke overbevolking niet relatief, maar heel absoluut.
Absoluut zou het ook voor Homo Sapiens kunnen worden. Volgens de Australische wetenschapper Frank Fenner, professor microbiologie aan de Nationale Universiteit van Australië, kan de mens de bevolkingsgroei en de daaruit volgende consumptie-explosie niet overleven. De klimaatverandering is volgens hem slechts het begin van het einde. "Homo sapiens zal verdwijnen, zoals zovele andere soorten."
Geen totale uitroeiing maar een decimering, waarbij de wereldbevolking door hongersnoden, watertekorten en andere problemen tegen 2100 tot 1 miljard zou terugvallen: dat voorspelde de Britse klimaatwetenschapper James Lovelock (1919-2022), bekend van zijn Gaia-hypothese, waarin hij stelde dat de Aarde functioneert als een soort superorganisme. Volgens Lovelock is het te laat om de ramp te voorkomen. Zelfs als we onze CO2-uitstoot aanpakken en een nultolerantie invoeren, dan nog dreigen we te mislukken.
Het ergste wat Lovelock dwars zat, is dat er zo weinig mensen lijken te beseffen hoe dringend de problemen zijn. Maar misschien beseft een flink deel van de mensen het wel degelijk, maar laat het kapitalistisch systeem (en zijn media) niet toe dat andere besognes dan de kortetermijnwinsten van de elites de agenda bepalen. En zo blijft de bevolking apathisch achter in een doem-sfeer in plaats van dat de creativiteit en verantwoordelijkheidszin van iedereen aangesproken wordt.
4) Overbevolking: minstens 13 ‘knelpunten’
Zoals gezien heeft iedere bevolking nood aan een aantal levensnoodzakelijke elementen. Het is dan ook al te goedkoop om het overbevolkingsprobleem af te doen met de bewering dat de huidige wereldbevolking gehuisvest zou kunnen worden op een oppervlakte zo groot als de staat Texas. Technisch kan je daar misschien wel 8 miljard mensen bijeenplaatsen, maar je kan ze er onmogelijk alles geven dat ze nodig hebben om goed te leven. Om te beginnen kan de staat Texas zeker geen 8 miljard mensen voeden.
1) Hoeveel mensen kan de aarde voeden ? Het antwoord hangt af van wat je onder voeding verstaat: kwaliteitsvoeding of de rommel die we nu vaak opgedist krijgen ? Door gifstoffen, kunstmatige meststoffen en mechanisatie werd de kwantiteit van de agrarische productie enorm opgedreven en kwamen de voorspellingen van Malthus niet uit. Maar met welke prijs voor planeet en menselijke gezondheid (zie o.a. toename kankers, gifstoffen tot in de Eskimo-moedermelk enz.) ? Overigens blijven ook nu een massa mensen in de wereld ondervoed. In 2021 stierven volgens de VN, wereldwijd zo’n 9 miljoen mensen de hongerdood. Hoe moet het straks als de bevolking in kwetsbare gebieden nog sterk aangegroeid zal zijn ?
2) Hoeveel mensen kan de aarde drinkbaar water geven ? 1,1 miljard mensen heeft nu al geen toegang tot drinkwater. Wat als straks de Himalaya-gletsjers door de klimaatopwarming verdwijnen en honderden miljoenen mensen in hun watervoorziening bedreigd worden ? Te verwachten valt dat er in de toekomst heuse wateroorlogen gevoerd zullen worden. Het maandblad MO schreef begin 2009: "De wereldbevolking zal de komende 20 jaar stijgen met 1,2 miljard, waardoor in 2025 naar schatting 1,4 miljard mensen dorst zullen lijden."
Meer dan de helft van alle mensen op aarde leeft nu reeds in steden. In de nabije toekomst zal de stedelijke bevolking jaarlijks met 70 miljoen mensen aangroeien. Steden breiden uit, maar de beschikbare hoeveelheid water niet. Steden zoals Peking laten nu water van steeds verder gelegen gebieden aanrukken, waardoor ze het omliggende platteland en de landbouw droogleggen. In 2018 ontsnapte het Zuid-Afrikaanse Kaapstad als eerste miljoenenstad maar op het nippertje – dankzij nieuwe regenval – aan het totaal zonder drinkwater vallen. Kaapstad (met ca. 5 miljoen inwoners) beleefde zodoende de toekomst van veel andere wereldsteden.
3) Zuivere lucht. In Brussel moet het Atomium regelmatig hersteld worden wegens de kerosine-uitstoot van vliegtuigen. En de longen van de omwonenden ? Op warme dagen mogen we wegens de luchtverontreiniging in zowat heel België geen zware fysieke inspanningen meer verrichten. In sommige derdewereldsteden zien de longen van niet-rokers er zo vervuild uit als die van rokers. Hoeveel mensen sterven er jaarlijks wereldwijd aan al de luchtverontreiniging door longproblemen en hart- en vaatziekten ? De WHO kwam in 2022 met deze cijfers:
"Indoor air pollution is estimated to cause approximately 2 million premature deaths mostly in developing countries. Almost half of these deaths are due to pneumonia in children under 5 years of age.
Urban outdoor air pollution is estimated to cause 1.3 million deaths worldwide per year."
De Wereldgezondheidsdienst besloot dan ook: "Air pollution, both indoors and outdoors, is a major environmental health problem affecting everyone in developed and developing countries alike." https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/ambient-(outdoor)-air-quality-and-health
4) Ruimte voor huisvesting. 'Groene' ministers willen het wonen op het platteland ontmoedigen om de bevolking in de steden te concentreren en op het platteland 'open ruimtes' te bewaren. Maar door de snel groeiende bevolking in de steden - zoals Brussel - moeten daar dan weer de plannen van ruimtelijke ordening sneuvelen. Wetenschappers onderzoeken de mogelijkheid om op bestaande appartementsgebouwen extra lagen appartementen bij te plaatsen. In Nederland en Moskou werd al geopperd dat mensen bij plaatsgebrek ondergronds zouden kunnen wonen. Onderwater wonen is een andere optie, maar zal dat ook leuk én betaalbaar zijn ? Enz.
5) Energievoorziening. Ter linkerzijde zijn er mensen die zoals PVDA-politicus Peter Mertens in zijn boek ‘Op mensenmaat', de milieuproblematiek herleiden tot een energievraagstuk. De vraag waar we de energie zullen halen voor 9 tot 10 miljard mensen, is dan ook een prangende. Fossiele brandstoffen veroorzaken teveel klimaatchaos. Kernenergie is gevaarlijk. Alternatieve energiebronnen en de manier waarop we hen aanspreken, hebben vaak ook weer negatieve milieu-kanten. Denk aan de hoeveelheid 'rear earth elements' nodig voor windturbines. Enz.
6) Hoeveel mensen kan de aarde (fysisch) gezond laten leven ?
"Verkeerslawaai jaagt 3.000 Antwerpenaren vroegtijdig dood in" kopte Gazet van Antwerpen op 23 maart 2010. In Indische megasteden stelde men doofheid vast bij kinderen, door het enorme verkeerslawaai. Wereldwijd woedt er een pandemie van zwaarlijvigheid, voor een groot deel te wijten aan het stedelijke, zittende leven. Wat zal dit aan andere pandemieën - suikerziekte bv. - veroorzaken ? Hoeveel meer kinderen zullen het ADHD-etiket opgeplakt en de bijhorende farmatroep ingepropt krijgen ? Enz.
Voor onze fysieke gezondheid moeten we kunnen bewegen/sporten ook al hebben we auto's en andere vervoersmiddelen die veel beweging voor ons overbodig maken.
7) Hoeveel mensen kan de aarde gelukkig - mentaal gezond - laten leven ?
Voor onze mentale gezondheid moeten we kunnen genieten van de rust en schoonheid van de natuur.
Planten en bomen maken mensen gelukkig (en verminderen bv. zelfs de criminaliteit). De kleur groen geniet van alle kleuren onze voorkeur. Maar met de bevolking stijgt ook de bebouwing en blijft het aantal groene ruimtes dalen. In steden over heel het land - van Oostende en Brugge langs Antwerpen, Brussel, Leuven en tot in Charleroi voeren mensen acties voor het behoud van bosjes en zelfs van individuele bomen. Wat blijft er over van ons bruto nationaal geluk als straks haast alle groen verdwenen zal zijn onder het beton van wegen, huizen, scholen, fabrieken, gevangenissen ... ? Hoeveel meer mensen zullen geestelijk labiel worden en nog meer pillen moeten slikken bij gebrek aan nachtrust ? Enz.
8) En wat met al het andere leven op aarde ?
Overal waar steden groeien, wegen aangelegd worden, oerwouden gekapt en moeras- en andere natuurlijke gebieden 'ontgonnen' worden, verdwijnt de habitat (de natuurlijke leefomgeving) van de lokale dieren en planten. Daalt de biodiversiteit.
Wat blijft er over van de ecologische evenwichten die nodig zijn om de aarde als een ook voor ons leefbare eco-sfeer in stand te houden ? Wat als bv. de bijen verder massaal uitsterven ? Hoe dan nog aan landbouw doen ?
Waar blijft de intersoortelijke dialoog waar de ecofeministe Val Plumwood voor pleitte ? Hebben onze generaties het recht om de zesde grote uitstervingsgolf die we nu veroorzaken, door te zetten ? Meer dan 17.000 soorten dieren stonden eind 2009 op de 'rode lijst' van de International Unie voor Milieubehoud (IUCN). Tot de 17.000 behoren een vijfde van alle bekende soorten zoogdieren, meer dan een kwart van de reptielen en 70 % van de plantensoorten. Volgens Wikipedia zijn de "present extinction rates may be as high as 140.000 species lost per year."
9) Overbevolking leidt ook tot een devaluering van de menselijke waarde en een devaluering van de menselijke relaties. In steden kunnen mensen op straat overvallen worden of op sterven liggen, zonder dat er naar hen omgekeken wordt. Op het platteland helpt men elkaar. In een overvolle wereld, devalueert de menselijke waarde niet alleen, ze verdwijnt zelfs geheel. Het maakt niet meer uit of iemand - een oude zonderling of een door honger stelend straatkind - leeft, sterft of neergeschoten wordt. Het leven in de talloze slums/bidonvilles in de wereld is voor velen meer een hel dan een menswaardig bestaan.
10) Overbevolking veroorzaakt over-reglementering en onvrijheid. Om het 'samenleven'" in de steden - waar het eerder anoniem naast elkaar leven dan samenleven is - in vreedzame banen te leiden, worden burgers onderworpen aan een overdaad aan reglementen. Met al de verkeersregels, bewakingscamera's enzoverder krijgt de stadsruimte iets van een open gevangenis.
Aldous Huxley - schrijver van onder andere ‘Brave New World’ (1931) - voorzag al in 1958 dat de democratie bedreigd zou worden door overbevolking en de totalitaire regimes die een overdaad aan mensen met zich kan meebrengen.
11) Overbevolking leidt immers ook tot een verruwing en verextreemrechtsing van het politieke landschap. Alle totalitaire stromingen hebben overigens nood aan zoveel mogelijk volgelingen voor de strijd. Wie vrede wil zal de overbevolking drukken.
12) Snel groeiende bevolkingen hebben door de eeuwen heen aan de basis gelegen van burgeroorlogen (zie bv. de genocide in Rwanda), massale migraties en oorlogen tussen landen. Niet alleen - maar ook wel - vanuit de strijd om de schaarse beschikbare middelen maar evenzeer omdat mensen nu eenmaal de neiging hebben om hun eigen ras of volk of religieuze club, superieur te achten. Dit is natuurlijk te betreuren én valt zeker niet in de hand te werken, maar zo functioneert het vaak wel. Zeker als er in een land of regio grote groepen jonge mannen zonder werk, inkomen en een gezin blijven.
In de toekomst dreigt met name de strijd om het erg schaarse drinkwater op de planeet bijzonder hevig te worden. In een door het Witte Huis voor het Pentagon geschreven rapport uit 2004 werd geconcludeerd dat "de toegang tot water een slagveld zal worden." "De toekomstige oorlogen zullen gestreden worden om te overleven, en niet vanwege religie, ideologie of nationale eer." Bijkomend probleem is de dreiging dat het tot nucleaire oorlogen kan komen.
De link overbevolking-oorlog wordt soms in twijfel getrokken. Maar de onderzoekers Andrey Korotayev en Peter Turchin, hebben de link weer bevestigd. Wikipedia bericht over hun onderzoek dat "Korotayev and Turchin have found that there is a tendency for population numbers and internal warfare intensity to oscillate with the same period but shifted in phase (with warfare peaks following population peaks)." Peter Turchin - Wikipedia
13) Tot slot: iedereen die in dichtbevolkte landen zoals België en Nederland nu nog kinderen wil maken, moet nadenken over wat voor leven er die kinderen wacht. Alle indicaties staan op storm: klimaatopwarming en bijhorende weer-extremen, verwoestijning, leeggeviste zeeën meer en meer migratie, toenemende schaarste aan bouwgronden, stijgende huurprijzen, toenemend terrorisme en drugsmisbruik. In zo'n chaotische wereld zal er steeds vaker op sterke leiders gestemd worden, op simplistische autoritaire visies. Minder mensen en meer natuurlijk evenwicht: ziedaar het alternatief voor een (semi-)fascistische toekomst.
Belangrijk in dit opzicht om te vermelden zijn ook de inzichten van het Stockholm Resilience Center dat een overzicht ontwikkelde van ‘9 planetaire grenzen’ (waarvan er anno 2023 al 6 overschreden worden). De Britse Kate Raworth combineerde die ecologische grenzen met een reeks sociale grenzen en dat leverde haar ‘doughnut economics’ op. Voor een voorstelling van beide: Planetaire grenzen overschrijden we niet straffeloos - MO*
5) Mogelijks positieve gevolgen van een grote bevolking
"De één zijn dood, is de ander zijn brood" luidt het spreekwoord. Wat voor de ene mens slecht is, is goed voor een ander.
Overbevolking is zoals in punt 6 zal beargumenteerd worden een zegen voor zowel het kapitalistisch systeem, talloze bedrijven (ook in de mediasector), talloze politici en religieuze en andere leiders. Zij hebben er op allerlei manier baat bij dat ze zoveel mogelijk werkkrachten en consumenten kunnen exploiteren, dat ze zoveel mogelijk ondergeschikten te besturen hebben. Zij vormen dan ook de grootste rem om te komen tot een rationele discussie.
6) Wat en wie staan een rationele discussie in de weg ?
Debatteren over overbevolking is vaak niet makkelijk en het thema haalt maar zelden de pers. Sommige media, politici en middenveldorganisaties weigerden toen ik hen de jongste jaren contacteerde, vlakaf om het thema ten berde te brengen. Praten over een bevolkingspolitiek in België lijkt voor menigeen "iets dat je niet doet."
Wat maakt overbevolking tot zo'n taboe-thema ? "Cui bono ?" Wie heeft er belang bij dat dit zo blijft ?
- De economische elites: Meer mensen = meer arbeiders/bedienden-producenten + meer consumenten = meer winst. Aan een grote-gezins-mama die een afgeladen volle winkelkar buitenrijdt, verdienen Aldi, Carrefour, Colruyt, Delhaize & co veel meer dan aan die zuinige ecologiste die met haar fiets winkelen komt.
- De politieke elites: Meer mensen in hun gebied = hogere lonen voor de politici. Bovendien zweren de politici net als de economische elite bij economische groei om problemen zoals die van de stijgende gezondheidskosten, aan te kunnen.
Toch zullen economische en politieke elites deze les van het Worldwatch Institute in hun oren moeten knopen: "The world's ecological capacity is simply insufficient to satisfy the ambitions of China, India, Japan, Europe and the United States as well as the aspirations of the rest of the world in a sustainable way."
- De ‘religieuze’ elites: Alle zogenaamde godsdiensten willen zoveel mogelijk aanhangers tellen. Joden, christenen en moslims volgen daarbij de bijbelse opdracht: "Ga en vermeningvuldig u." Van hun paus mogen katholieken nog altijd geen voorbehoedsmiddelen gebruiken, wat met name in het door AIDS getroffen Afrika, voor rampen zorgde. In Israël/Palestina vechten het islamitische Hamas en orthodoxe Israëlische joden, in de tijd tussen hun gewapende conflicten ook een heuse demografische oorlog uit.
- De intellectuele elites: indien ze al niet in dienst van de economische en/of politieke elites werken en terwille van die elites het geloof in de onbeperkte menselijke mogelijkheden prediken, dan nog zullen intellectuelen zich vaak tegen het overbevolkingsdenken afzetten. Onder andere omdat ze van aspecten zoals de verandering van ons consumptiegedrag en de verbetering van de technologie, alsook het onthaal van migranten uit alle mogelijke landen en culturen, het strijdpunt gemaakt hebben waarmee zij hun eigenwaarde bewijzen willen.
- Tot slot is er de burger die zich op zijn of haar gevoelens laat drijven en voor zijn of haar privégeluk een groot gezin wil. Eigen kinderen hebben: het betreft een diepgewortelde instinctieve voortplantingsdrift, waarop veel mensen niet bekritiseerd willen worden.
Toch zijn het juist ‘gewone’ mensen die zich nog het snelst tegen een ongebreidelde bevolkingsgroei uitspreken, omdat je juist aan de onderkant van de samenleving, in de dichtbevolkte steden en op het verstedelijkende platteland, aan den lijve de gevolgen ondervindt van steeds meer mensen, steeds meer huizen, steeds meer auto's enz.
Klimaat én overbevolking baren Belgen meer zorgen dan economische crisis !
"Klimaat baart Belgen meer zorgen dan economische crisis. (...) Dat blijkt uit een Europese opiniepeiling die de Europese Commissie vrijdag heeft gepubliceerd." Aldus ‘De Tijd’ op 7/10/2011. http://www.tijd.be/nieuws/politiek_economie_belgie/Klimaat_baart_Belgen_meer_zorgen_dan_crisis.9113011-3136.art
De Tijd schreef dat "volgens een peiling 24 procent van de Belgen klimaatverandering het meest ernstige probleem vindt waarmee de wereld te kampen heeft. Enkel armoede, honger en een gebrek aan drinkwater wordt door nog meer Belgen (29%) als het grootste probleem aangestipt. De almaar toenemende wereldbevolking volgt op de derde plaats (11%) en de economische crisis pas op de vierde plaats (8%).”
Sinds 2011 is de bezorgdheid over het klimaat met name bij de jeugd er niet op verminderd. Getuige daarvan de grote wereldwijde klimaatbetogingen sinds 2018. Getuige ook de vele persartikels waarin sprake is van klimaatangst. Die angst werd de jongste jaren sterk aangeblazen door de vele berichten over wereldwijde bosbranden alsook door de overstromingsramp die in eigen land in 2021 de Vesder-regio trof. https://www.waalsweekblad.be/watersnood.htm
7) Een dozijn en meer oplossingen
De sympathieke Brit David Attenborough (°1926) - decennialang maker en enthousiast presentator van tal van BBC-natuurdocumentaires - maakte in zijn oude dag nog de documentaire "How many people can live on planet earth ?" (2009, 52 min.) Hier gratis te zien : How Many People Can Live on Planet Earth? - Video Dailymotion
Volgens Attenborough "zijn er drie wegen om tot een evenwichtstoestand te komen: minder consumeren, meer technologie, minder bevolking. En we moeten het eigenlijk allemaal combineren."
Eén van zijn lichtende voorbeelden is de zuidelijke Indische deelstaat Kerala: "De bevolking is er stabiel omdat bijna iedereen er kleine gezinnen heeft met één of twee kinderen. En er is een lange traditie van onderwijs voor jongens én meisjes en dat verklaart alles. Waar vrouwen goed opgevoed zijn, heb je kleinere gezinnen. Ook al omdat de vrouwen later huwen en pas trouwen wanneer andere vrouwen al verschillende kinderen hebben. Kerala toont: je hebt geen geweld nodig, maar opvoeding voor de vrouwen en de vrijheid om hun eigen leven te leiden; dan kiezen ze samen met hun partners voor minder kinderen."
"Maar er is wel een bijkomende voorwaarde", stelt Attenborough: "er moet ook toegang tot contraceptiva zijn."
Daarom is in Rwanda - een land dat diep getekend werd door een in overbevolking gegronde, gruwelijke genocide - die toegang een nationale prioriteit. "Family-planning officers" trekken het land rond om mensen uitleg te geven. "Het is mooi om kinderen te hebben, maar je moet ze ook kunnen opvoeden." 5 jaar werkende hormonenimplantaten helpen de vrouwen om minder kinderen te krijgen en om het aantal ongewenste zwangerschappen terug te dringen. Toegang tot contraceptie: het is een mensenrecht.
Attenborough rondde zijn documentaire als volgt af: "Ik ben er bewust van dat deze film als depressief kan overkomen. Maar mensen hebben een capaciteit die dieren niet hebben: we kunnen verstandig nadenken. We kunnen ons levenswijze en onze voortplanting rationeel overdenken en veranderen. Zal ons intelligent ons redden ? Ik hoop het."
Aldus de man die als geen ander de natuur wereldwijd filmde, veranderen en verdwijnen zag.
Een dik dozijn stappen op weg naar een minder overbevolkte planeet
Gegeven de talloze problemen die door de overbevolking in de hand gewerkt of veroorzaakt worden, dienen we ons te bezinnen over hoe we de menselijke bevolkingsgroei het snelst op een humane manier tot stilstand kunnen brengen.
Elke samenleving heeft kinderen nodig om haar voortbestaan te verzekeren. De instinctieve drang naar eigen kinderen bij veel mensen, is echter zo groot dat dat voortbestaan nu net bedreigd wordt door een teveel aan nakomelingen. Het gaat er dus om, te komen tot gezonde evenwichten, evenwichten met wat elk land of elke regio zelf aan bevolking kan ‘dragen’: voeden, huisvesten … Regionaal demografisch-ecologische evenwichten. Voor vele regio's - zeker voor de overbevolkte 'Nederlanden' - betekent dat op termijn een herleiden van de bevolking tot een veel lager niveau dan het huidige. In zijn boek ‘We zij met te veel’ citeert Fons Jena voor Nederland een schatting van 2,3 miljoen en voor België ramingen van 1,6 tot 2,1 miljoen, als optimale bevolkingsgroottes. Voor de planeet zouden we uitkomen op 1,2 miljard.
Dat zijn veel veel lagere aantallen dan diegenen waarmee we nu alles naar de vaantjes helpen. Hoe alvast betekenisvolle reducties bereiken ? Ziehier een aanzet tot het uitwerken van een "lijst van maatregelen". Over volgorde en concrete invulling/aanpak van de maatregelen kan natuurlijk nog aardig wat gediscussieerd worden.
Vooraf nog meegeven dat China's één kind-politiek niet tot voorbeeld strekt. Die politiek kon wel voorkomen dat er zo’n 400 miljoen Chinezen extra geboren werden. Maar aan een politiek van dwang kleven veel nadelen. Met andere maatregelen kan men het beoogde doel overigens ook bereiken.
1. Verbetering van het onderwijs wereldwijd en specifiek van het onderwijs voor meisjes
Het beste middel om het aantal kinderen per vrouw te doen dalen - zo blijkt steeds weer - is zorgen dat meisjes wereldwijd toegang krijgen tot gratis onderwijs.
2. De resultaten kunnen verhoogd worden door overal gezinsplanning en relatievorming in het onderwijs in te voeren.
3. Alsook door van overheidswege te voorzien in voldoende vlot verkrijgbare, gratis voorbehoedsmiddelen
4. Voorkomen van kinderarbeid. Kinderen dienen in derdewereldlanden in veel gezinnen nog steeds als bron van inkomsten. Op dit vlak kan de westerse bevolking haar bijdrage leveren door multinationals aan te spreken die misbruik maken van kinderarbeid, door te weigeren hun producten te kopen. Door te helpen ook de internationale vakbonden te verstevigen.
5. Een eerlijke verdeling per land van de nationale rijkdom en uitbouw (en behoud) van sociale voorzieningen.
Als de kindersterfte daalt, hoeft men in arme landen geen 10 kinderen te verwekken om er finaal 5 over te houden om de ouders in hun oude dag op te passen.
De oude dag wordt beter beveiligd via een wettelijk gegarandeerd pensioen.
6. De bevolking bewustmaken van de overbevolkingsproblematiek via media, vormingswerk, politieke partijen, sociaal-culturele organisaties enz.
Voor al die mensen die niet meer op de schoolbanken vertoeven moeten de media, het vormingswerk, politieke partijen en het sociaal-culturele middenveld hun verantwoordelijkheid tot bewustmaking opnemen. In het materieel welvarende Noorden moet duidelijk gemaakt worden dat overbevolking niet alleen een probleem van het Zuiden is, maar ook van het Noorden dat door zijn consumptieniveau een te groot beslag legt op de aardse hulpbronnen.
Bizar genoeg stel je regelmatig vast dat mensen die actief zijn binnen een ecologische beweging, er een groot gezin op na houden. Onderzoek zou moeten aantonen welke factoren dit veroorzaken. Hoe dan ook, kunnen ecologische partijen het voortouw nemen door hun achterban aan te sporen het goede voorbeeld te geven en hun gezinsomvang te beperken.
7. Stimulering van moeders tot het jarenlang geven van borstvoeding. Borstvoeding is niet alleen aan te raden voor de mentale en fysieke gezondheid van kind en moeder, maar het is ook het meest natuurlijke geboortebeperkingsmiddel.
8. Promotie en gratis aanbieden van de mogelijkheid tot sterilisatie van mannen en vrouwen.
De mogelijkheid, niet de dwang. In Indië heeft een gedwongen sterilisatieprogramma ten tijde van Indira Gandhi geleid tot het erg onpopulair maken van geboortebeperking.
9. Financiële maatregelen ten gunste van alleenstaanden en koppels zonder kinderen
Alleenstaanden en gezinnen zonder kinderen worden al te vaak door de overheid financieel benadeeld. De discriminatie van kinderloze mensen dient gestopt te worden en men moet financiële en andere stimuli uitwerken om het niet verwekken van kinderen te ondersteunen.
10. Maatregelen tegen onverantwoord grote gezinnen
De inspanning van veel kinderlozen kan teniet gedaan worden als een deel van de bevolking – één of andere ‘religieuze’ stroming bv. - zich ongelimiteerd blijft voortplanten. Daarom moeten er maatregelen uitgewerkt worden om al te grote gezinnen te vermijden. Uit enquêtes her en der is gebleken dat er bij westerse bevolkingen een draagvlak bestaat om de gezinsgrootte tot 3 à 4 kinderen te beperken. Men zou dan ook maatregelen moeten ontwikkelen om gezinnen groter dan 5 kinderen zoveel mogelijk te ontmoedigen.
11. Ontwikkeling van een ecologisch feminisme
‘Jump’ zond ooit een ‘newsletter’ rond onder de titel "A smart diverse economy produces more children". ‘Jump’: een organisatie die vrouwen carrière wil doen maken én tegelijk hoopt dat via veel begeleidende maatregelen, vrouwen ook nog "meer kinderen produceren" waardoor de economie kan groeien. Tegenover dit soort kapitalistische groeinonsens moeten we een eco-feminisme stellen dat oog heeft voor de broosheid van de planeet en haar grenzen erkent en respecteert.
12. Maatregelen tegen al wie van de overbevolking profiteert en/of haar stimuleert
Het weekblad Knack bracht eind 2012 een advertentie van overheidsbank Belfius met als grote titel: “De wereldbevolking groeit en stimuleert uw kapitaal”. Daarbij een foto van twee hoogzwangere jonge vrouwen.
Knack bracht ook een advertentie met dit als titel "Verdient u geld dankzij de bevolkingsexplosie ?" De advertentie ging verder met: "Jaarlijks groeit de wereldbevolking met 75.000.000 mensen. Tegelijkertijd daalt het aantal beschikbare landbouwgronden waardoor de vraag naar kwalitatieve meststoffen stijgt. Niet verwonderlijk dat het landbouwthema een prominente plaats krijgt in de voorbeeldportefeuille van Inside Beleggen, met steraandelen zoals Potash en Rosier."
Het soort beleggers dat verdient aan de overbevolking zou op diverse manieren financieel aangepakt moeten worden. Net zoals dat moet gebeuren met politici die ervan profiteren. Concreet: de salarissen van burgemeesters en schepenen zouden alvast niet langer mogen meegroeien met het inwoneraantal van hun gemeente of stad.
13. Gedwongen migratie is voor niemand een zegen. Er moet een ernstig ontwikkelingssamenwerking-beleid gevoerd worden, een beleid dat ook de westerse roof-multinationals aan de ketting legt.
Volgens sommige bronnen, zitten de Belgische gevangenissen voor 70 % vol met mensen uit de recente migratie. Dat ondersteunt de stelling dat migratie bijzonder ontwortelende effecten heeft op mensen die - anders dan de leden van de rondreizende westerse elites - in moeilijke omstandigheden moeten emigreren.
Het Noorden (VS, EU, China en Japan) moet ophouden met het Zuiden (Zuid-Amerika, Afrika en zuidelijk Azië) te gebruiken als plundergebied voor agro-industrie en roofmultinationals zoals Shell. Tevens moet de elite van het Noorden de schulden afbetalen die ze door eeuwen uitbuiting én door de gevolgen van de klimaatopwarming in het Zuiden open staan heeft. Finaal moeten we er toe komen dat de economische migratie (én de braindrain van hersens) uit het Zuiden naar het Noorden niet langer nodig is. Anders valt er aan de bevolkingsafbouw in de nu reeds zwaar overbevolkte, volop consumerende Westerse regio's (zoals de Benelux), niet te beginnen. En dan wordt het Zuiden nog meer het slachtoffer van de te grote ecologische voetafdruk die het Noorden op de Planeet legt.
Nawoord / Persoonlijke motivatie
‘Demografische transitie’ in de praktijk in 3 generaties. Op de foto was oma Irma Uyttebroeckx 62: een stokoud vrouwtje na een leven van hard boerinnen-labeur en 10 bevallingen. 8 kinderen bleven in leven. Kort na deze foto overleed oma. Dochter Justine had 5 bevallingen en hield 4 kinderen in leven. De oudste, auteur van dit artikel, is nu gezond 65 met géén kinderen.
Ik ben de oudste uit een boerenbuitengezin van 4. Vader was metser. Waar hij en zijn werkmakkers huizen bouwden, verdween voor ons de groene ruimte om in te spelen. Met al de mensen die er kwamen wonen in al die bijgebouwde huizen in ons dorp - het landelijke Budingen, deelgemeente Zoutleeuw (Oost-Brabant) - verdween ook de straat als speelplaats en als ruimte om veilig te fietsen. Verdween tevens de rust. "De stilte van het land" (Jef Vanuytsel) Geen dier maakt zoveel lawaai als de mens.
Die stilte herontdekte ik in 2010 in het Ardense Limbourg sur Vesdre. Dat na een verblijf van in totaal 25 jaar in Brussel, het kloppende hart van België dat echter ten onder gaat aan tal van infarcten: verkeersinfarct, politieke en milieu-infarcten. In Schaarbeek waar ik begin jaren '90 ging wonen, steeg de bevolking van 100.000 tot 130.000 mensen. Die toename merkte je overal en in alles. Ook de allochtone nieuwkomers, wilden er op den duur met duizenden weer weg, soms helemaal naar Charleroi, omdat het daar betaalbaarder wonen is.
Met andere woorden: de overbevolking van dit land tekent ons allen. We zullen er met zijn allen iets moeten aan doen, de 'gewone' mensen eerst.
In de mate dat we de overbevolking kunnen matigen, kunnen we volgend positief scenario realiseren.
Bevolkingsbeperking leidt tot meer vrede en veiligheid, tot gezonder, rustiger en gelukkiger mensen en samenlevingen in een economie die toekomst heeft én tot een behoud voor onze nakomelingen van de dierlijke en plantaardige rijkdom van Planeet Aarde.
Bevolkingsbeperking leidt vooral ook tot minder leed; een inzicht dat ik in 2018 opdeed door het ontdekken en herhaaldelijk vertonen ook, van de West-Afrikaanse studentendocumentaire ‘Hidden’ over drie Afrikaanse vrouwen met te jong, te grote gezinnen. Met in mijn hoofd de titel van een andere documentaire, « Afriques, comment ça va avec la douleur ? », een werkstuk van de Fransman Raymond Depardon, wil ik besluiten dat het meest menslievende en natuurlievende dat mensen tegenwoordig doen kunnen, er net in bestaat niet nog meer mensen toe te voegen aan onze al zo zwaar gehavende en op klimatologische en andere rampen afstevende Planeet Aarde, onze enige thuis in een verder totaal leeg heelal.
Jan-Pieter Everaerts, 2 augustus 2012 – 29 oktober 2023
Addendum: enkele stemmen over overbevolking
Marx en Engels: alleen een socialistische maatschappij brengt heil
Voelt de politieke rechterzijde - op een exemplarische denker zoals Malthus na - zich niet geroepen om de overbevolking aan te pakken, de linkerzijde vaak evenmin.
Essentieel in de marxistische visie was dat Karl Marx het kapitalisme ervan beschuldigde doelbewust een reserveleger van arme werklozen in stand te houden. Dat dient als arbeidsreservoir waaruit naar believen kan geput worden én als drukkingsmiddel om de lonen van de werkende mensen, laag te houden. Ziedaar ook de reden waarom ‘het patronaat’ ook in onze tijd graag veel migranten aantrekt. In het editoriaal van het maandblad Trends van 10 september 2015, gaf hoofdredacteur Daan Killemaes daarover het volgende prijs. Onder de titel ‘België in het migratie dividend te weinig’ schreef hij: “lagere lasten op arbeid, lagere minimumlonen of minder bescherming voor wie werk heeft, het zijn allemaal wegen naar meer jobs voor migranten.” En vooral ook wegen naar meer winst voor de bedrijven; reden waarom de hoofdredacteur van een zakenblad zoals Trends er voorstander van is.
Toch sloten ook Marx en strijdmakker Friedrich Engels geboortebeperking niet uit. In het artikel "The population issue: Marx vs Malthus" van Martha E. Gimenez (University of Colorado) (zie http://www.colorado.edu/Sociology/gimenez/work/popissue.html ) kan je dit lezen:
"This is the reason why Engels was probably right in stating that only in a socialist society effective population control would be possible: "There is, of course, the abstract possibility that the number of people will become so great that limits will have to be set to their increase. But if at some stage communist society finds itself obligated to regulate the production of human beings, just as it has already come to regulate the production of things, it will be precisely this society and this society alone which will carry this out without difficulty." (Engels, 1971:119).
Over die uitvoering zonder moeilijkheid was Engels erg optimistisch, maar belangrijk is dat zelfs marxisten als ze trouw willen blijven aan hun grote voorgangers, geboortebeperking niet mogen uitsluiten. Anderzijds benadrukte Martha Gimenez dat het focussen op alleen maar overbevolking ook geen heil brengt. Men moet de bevolkingsomvang altijd kaderen in een groter geheel en het geheel aan mensenrechten bevorderen. Bevolkingscontrole mag zeker geen middel worden om mogelijks opstandig wordende populaties onder de duim te houden.
Van Einstein tot Martin Luther King
Tal van vooraanstaande denkers hebben gewezen op de noodzaak om overbevolking ernstig te nemen. Enkele voorbeelden.
Albert Einstein schreef in 1954 in een brief: "I am convinced that some political and social activities and practices of the Catholic organizations are detrimental and even dangerous for the community as a whole, here and everywhere. I mention here only the fight against birth control at a time when overpopulation in various countries has become a serious threat to the health of people and a grave obstacle to any attempt to organize peace on this planet."
De onder andere met zijn studies van de Amazone-'Indianen' bekend geworden, in Brussel geboren Franse antropoloog en etnoloog Claude Lévi-Strauss stelde: "La surpopulation est le problème fondamental de l'avenir de l'humanité."
Jane Goodall, de Britse antropologen en biologe, drukte het zo uit: “Onze bevolkingsgroei ligt aan de basis van zowat elk probleem dat we de planeet hebben aangedaan. Als er slechts enkelen van ons waren, dan zouden de smerige dingen die we doen er niet echt toe doen en zou de natuur er wel voor zorgen. Maar we zijn met zovelen.”
Kofi Annan, de Ghanese diplomaat die secretaris-generaal van de VN werd stelde: “Het idee dat bevolkingsgroei een beter leven garandeert, financieel of op een andere manier, is een mythe die enkel de verkopers van luiers, kinderwagens en gelijkaardig mogen geloven.”
Martin Luther King, de bekende Amerikaanse dominee en mensenrechtenactivist was al in 1966 heel duidelijk: “In tegenstelling tot plagen In de middeleeuwen of huidige ziektes die we nog niet voldoende kennen, is de moderne plaag van overbevolking wel op te lossen met kennis en middelen die we bezitten. Wat ontbreekt is niet voldoende kennis over de oplossing maar begrip over de ernst van het probleem en onderwijs voor de miljarden die er het slachtoffer van zijn.”
Michael Parenti: links, niet gek en toch tegen overbevolking
In zijn boek "Het Vierde rijk" toont de linkse Amerikaanse systeemkriticus Michael Parenti zijn bezorgdheid over de overbevolking. Parenti is zowat de scherpste criticus van het Amerikaans imperialisme. Op pagina 16 van "Het Vierde Rijk" noteert hij:
"Dit wil niet zeggen dat overbevolking geen ernstig probleem zou zijn voor de ecosfeer van onze planeet. Een beperking van de bevolkingsgroei in alle landen zou een hulp kunnen zijn voor de ecologie, maar het zou de problemen van de arme landen niet oplossen omdat de overbevolking geen oorzaak is van de armoede, maar één van haar gevolgen. Arme mensen hebben graag veel kinderen omdat die kunnen meewerken, voor een inkomen zorgen en een steun betekenen voor de oude dag. Frances Moore Lappé en Rachel Schurman toonden aan dat op zeventig landen van de Derde Wereld, er slechts zes in slaagden - China, Sri Lanka, Colombia, Birma, Cuba en de staat Kerala in India - om hun geboortepercentage met één derde te doen dalen. Deze landen hadden noch een opvallende industriële expansie gekend, noch hoge gemiddelde inkomens per hoofd, noch extensieve programma's voor geboorteplanning opgesteld. De gemeenschappelijke factoren waren: openbaar onderwijs en openbare gezondheidszorg, minder economische ongelijkheid, verbetering inzake vrouwenrechten, voedselsubsidiëring en, in somige gevallen, landhervormingen. Geboortecijfers verlaagden dus niet door kapitalistische investeringen, en economische groei, maar door socio-economische verbeteringen, hoe bescheiden ook; in combinatie met rechten voor vrouwen."
Nu is Parenti geen deskundige inzake bevolkingsbeleid. Er klopt wel één en ander niet aan bovenstaand stukje. Zo heeft China wél een industriële expansie gekend én wel extensieve programma's voor geboorteplanning georganiseerd. Anderzijds zijn er ook landen die Parenti vergeet - Japan en Taiwan bv. - waar de bevolkingsgroei ook succesvol afgeremd werd. Parenti vergeet verder dat de zogenaamde ‘primitieve’ volkeren - materieel vaak de 'armsten' van allen - hun aantallen in evenwicht wisten te houden met de natuurlijke omgeving. Tot slot is toch ook bekend dat in kapitalistische landen de economische welvaart voor kleiner gezinnen zorgde.
Parenti toonde alvast dat je niet gek moet zijn om als linkse denker, tegen bevolkingsgroei te zijn.
Vrouwenstemmen over overbevolking
Ook vrouwen redeneren mee in de discussie over de wereldbevolkingsomvang. Veel te weinig nog want het gaat per slot van rekening vooral ook om het lot van vrouwen en kinderen. Met name om het lot van de enkele honderden miljoenen vrouwen wereldwijd die nog steeds niet zelf kunnen beslissen over hun kinderaantal. Gezinsplanning en reproductieve gezondheid in ontwikkelingslanden, zijn domeinen die de jongste decennia al te vaak verwaarloosd werden.
Het belang ervan werd op 13 juli 2012 in het maandblad MO* als volgt toegelicht door de Belgische gynaecologe en politica Marleen Temmerman: "Vrouwen de kans geven zelf hun vruchtbaarheid te controleren, brengt zowel ethische, medische als economische voordelen met zich mee. Als de doelstellingen worden verwezenlijkt, dan zullen er zowat honderd miljoen minder ongewenste zwangerschappen zijn, tweehonderdduizend minder vrouwen die sterven tijdens de zwangerschap of bij de bevalling, en ongeveer drie miljoen minder baby’s die sterven in hun eerste levensjaar". (http://www.mo.be/artikel/honderd-miljoen-ongewenste-zwangerschappen-voorkomen )
Gezinsplanning is inderdaad voordelig op alle vlakken. Niet alleen moeder- en kindersterfte gaan achteruit, het verhoogt ook de emancipatie van vrouwen en hun deelname aan de samenleving, wat bijdraagt tot welvaart en welzijn. Bovendien is gezinsplanning een onderdeel van duurzame ontwikkeling. Door de bevolkingsgroei te beperken, vermindert de druk op het leefmilieu.
Er werd uitgerekend dat elke euro voor gezinsplanning ten minste vier euro uitspaart aan wat anders wordt uitgegeven aan de complicaties wegens ongeplande zwangerschappen. Dat meldde een rapport van Sensoa International, het expertisecentrum voor seksuele gezondheid.
Maar ook religieuze, culturele en politieke factoren tellen mee. Machtsverschuivingen zorgen er soms voor dat verwezenlijkingen teruggeschroefd worden. “In landen waar vrouwen weinig te zeggen hebben, is het uiterst moeilijk om onze projecten op poten te zeten. Daar waar kinderen baren nog steeds als de belangrijkste taak van de vrouw beschouwd wordt, kun je gezinsplanning onmogelijk realiseren”, aldus Marleen Temmerman op een bijeenkomst over gezinsplanning in het Europees Parlement.
In Nicaragua bijvoorbeeld werd de abortuswet aangepast in 2006. Op aandringen van de Katholieke Kerk werd abortus er strafbaar, zelfs wanneer de moeder in levensgevaar is. In het Rusland van Poetin werd in 2011 een beleid goedgekeurd dat getrouwde vrouwen verbiedt abortus te plegen zonder de toestemming van hun echtgenoot.
Mieke Vogels: “Er is absoluut een grens aan wat de planeet aan menselijke bevolking dragen kan.”
In eigen land konden we begin 2009 in een interview voor het e-zine De Groene Belg met toenmalig Groen-voorzitter Mieke Vogels, deze uitspraken optekenen.
Onze vraag: "Je zegt dat de bevolking van Vlaanderen tegen 2060 met 1,5 miljoen stijgt. In Brussel is ze nu ook met een kwart miljoen aan het stijgen. Dan krijg je alleen maar meer drukte, meer verkeer, meer woningen, meer ontspanningsgebouwen, meer gevangenissen. Doet de overbevolking niet alle inspanningen teniet ? Zie je dat ook zo of is overbevolking zoals we steeds weer in discussies met ‘intellectuelen’ horen, eigenlijk toch geen probleem ?"
Mieke Vogels: "Neen, er is absoluut een grens aan wat de planeet aan menselijke bevolking dragen kan. Ook als we groener gaan leven. Het is ook waanzin dat er steeds maar meer kinderen zouden moeten geboren worden om onze pensioenen te kunnen betalen."
DGB: In Nederland werd die nood aan steeds meer kinderen om de vergrijzing op te vangen, door een wetenschappelijke studie tegengesproken. En er is die ecologische voetafdruk. Wij voeren nu massaal voedsel en grondstoffen in uit het buitenland én dumpen ons afval ook weer in het buitenland. Om in België met zijn allen tot een eco-voetafdruk van 1,8 te komen zullen we met deze bevolkingsomvang ofwel arm ofwel ongelooflijk innoverend moeten gaan leven.
Mieke Vogels: "Ja, we zouden een evenwicht op een lager niveau moeten zoeken. Nu pleiten politici voor meer kinderen vandaag om morgen de pensioenen en de zorg te kunnen betalen van de babyboomgeneratie, de mensen geboren na wereldoorlog 2 die nu aan de vooravond staan van hun pensioen. Je zou net zo goed vandaag kunnen sparen om morgen die kosten te kunnen betalen en op termijn te streven naar minder inwoners in Vlaanderen. Er zou minder druk op de open ruimte zijn, minder vervuiling als er in Vlaanderen 4 in plaats van 6 miljoen mensen leven."
Jammer genoeg stond Vogels in de partij Groen wat alleen met haar visie. Latere voorzitters en voorzitsters van de partij zwegen over het thema, maar toen Fons Jena en ik op de klimaatbetoging in Brussel van 17/1/2019 een eerste publieke actie – met spandoek – hielden tegen overbevolking, vernamen we van enkele mensen van ‘Groen’, dat ze de thematiek wel proberen in de partij binnen te brengen. Wellicht is het zowel bij ‘Groen’ als andere partijen vooral de vrees om een deel van het kiezerspubliek af te stoten, dat hen over overbevolking doet zwijgen.
Het komt er dan ook op aan om de stemmen van bv. antinatalisten – zoals de Indische jongeman Raphael Samuel die in 2019 ter bewustmaking zijn ouders voor een rechtbank aankloeg omdat ze hem op de wereld dropten – en van de vrouwen van de Britse ‘Birth Strike Movement’, The Birthstrike Movement – Birthstrike is choosing to forgo having children to protect them from worsening social, economic and environmental conditions. meer weerklank te geven zodat de zwijgspiraal rond de overbevolkingskwestie kan omgekeerd worden. We hebben er met zijn allen – mensen, planten, dieren – alleen maar bij te winnen. JP Everaerts
Voor ieder die meer over overbevolking en wat er aan te doen wil weten: zie het boek van Fons Jena dat verkrijgbaar is via https://www.wezijnmetteveel.be/
P.S. Over het overbevolkingsactivisme in eigen land werd in 2022-2023 ook al een thesis gemaakt, door Arne Vermassen.